از ایران تا اقصی نقاط جهان

   مصلح الدین شیرازی، معروف به سعدی که اول اردیبهشت در تقویم کشورمان به عنوان روز بزرگداشت او نامیده شده است بی‌گمان، از ستارگان ادبی سرزمین دیرپای ما به شمار می رود. او در پس قرن‌ها توانسته به عنوان یکی از اندیشه‌ورزان نام‌آور ایران و جهان، باقی بماند و ثبت کلیات سعدی در فهرست میراث مستند برنامه‌ حافظه‌ جهانی یونسکو که در سال 1394 خورشیدی دردوازدهمین اجلاس شورای مشورتی بین‌المللی برنامه حافظه جهانی در امارات متحده عربی، انجام شد از جمله شهود این ادعاست. 

براین اساس، آثار سعدی را که عموماً مزین به درس‌های قرآنی، نکته‌های اخلاقی، مدیریتی، فرهنگی و مزیت‌های دیگر هستند می‌توان سرمایه‌ای معنوی برای ایرانیان و حتی جوامع مختلف بشری دانست. گویی سیر در آموزه‌های کلام وحی، سال‌ها دانش‌اندوزی، سفر به مناطق مختلف برای کسب تجربه و البته، استعداد خدادادی، چنان توانایی برای او به ارمغان آورده بوده‌اند که هنوز هم فرهیختگان از کلام دل‌نشینش به‌ویژه، در دو اثر سترگ «بوستان» و «گلستان»، بهره‌ها می‌برند.  

   بوستان سعدی، کتابی به نظم با موضوع اخلاق است که باب‌های ده‌گانه آن، موضوعات قابل تأملی چون عدل و تدبیر و رأی، احسان، عشق، تواضع، رضا، قناعت، تربیت و... را در برگرفته‌اند. 

   گلستان، دیگر یادگار ارزنده شیخ اجل، جولانگاهی برای هنرنمایی او به شمار می‌رود و شیخ در قالب باب‌های هشت‌گانه آن به طرح مباحثی مانند فضیلت قناعت، عشق و جوانی، ضعف و پیری، تأثیر تربیت، آداب صحبت و... پرداخته ‌است. عبارات و بخش‌هایی از این کتاب تأثیرگذار نثر فارسی، مانند «منت خدای را، عَزَّ وَ جَلّ، که طاعتش موجب قربت است و به شُکر اندرش مزیدِ نعمت. هر نفَسی که فرو می‌رود مُمِدّ حیات است و چون برمی‌آید مفرِّح ذات؛ پس در هر نفَس دو نعمت موجود است و بر هر نعمتی شُکری واجب» یا «دو کس رنج بیهوده بردند و سعی بی‌فایده کردند؛ یکی آن‌که اندوخت و نخورد و دیگر آن‌که آموخت و نکرد» و نمونه‌های دیگر به عنوان نوشتارهای در برگیرنده مهم‌ترین بایدها و نبایدهای زندگی شرافتمندانه، هنوز هم از جذابیت خاص برخوردار هستند اما در این بین، بیت جاودانه و زیبای «بنی آدم اعضای یکدیگرند / که در آفرینش ز یک گوهرند» در حکایت دهم گلستان، مانند نگینی درخشان، در بسیاری از محافل فرهنگی اقصی‌نقاط جهان، جلوه‌ای از غنای فرهنگی و توانایی‌های شاعران کشور ما را به نمایش گذاشته است.  

   بی‌شک، پرداختن به همه زوایای تمامی آثار سعدی از گنجایش این مختصر، خارج است بنابراین به یادآوری این نکته، بسنده می‌کنم که در مرور میراث فرهنگی به جا مانده از این دانشمند ادبی، غزلیات سعدی که به داشتن غزل‌هایی روان و زمینی شناخته شده‌اند و تاکنون چندین تصحیح از آن به دست پژوهش‌گران زبان و ادبیات فارسی، انتشار یافته‌اند و نیز مواعظ سعدی را که بیت «تن آدمی شریف است به جان آدمیت / نه همین لباس زیباست نشان آدمیت» از به یادماندنی‌ترین بیت‌های آن به شمار می‌رود نباید از قلم انداخت زیرا حتی با اندک سیری در آن‌ها می‌شود اذعان نمود عنقای ذهن این گلستان‌آفرینِ ادب بی‌کران فارسی، با شکوهی وجدافزا همواره در سپهر خیال و اندیشه، در پرواز بوده است. 

   شیخ ادیب، پس از سال‌ها دُرّافشانی و سخن‌گستری، حدوداً در سال 670 خورشیدی جان به جان‌آفرین، تسلیم کرد و در شیراز به خاک، سپرده شد.   

                                                                                                          جهادگر دکتر محمدرضا نوذریان 

 @cheshmandaza